BİLİŞİM HUKUKU
DİJİTAL PARA, SANAL PARA VE KRİPTO PARA
Globalleşen dünyada artık kağıdın en büyük karşılığı ve kârı olan paraya dönüşme ticareti yavaş yavaş ortadan kalkmaktadır. Dünyada bir birim kağıdın, en çok kar ettiği ticaretin basılmış paraya dönüştüğü ticaret olması özellikle ABD ve batılı küresel güçlere karşı bu karlı ve kontrollü alanı ellerinden almak için harekete geçen Çin gücünün sonucu olarak “kripto yada sanal para” tüm gücüyle hayatımızın her alanını sarmaya başladı.
DİJİTAL PARA, SANAL PARA VE KRİPTO PARA NEDİR?
Dijital paralar; kâğıt paraların temsili olup, elektronik olarak saklanır ve transfer edilebilir. Her yerde bankaların olması, elektronik paranın yaygın kullanılması, dijital parayla gerçek fiziki paranın arasındaki farkı azaltmaktadır. Bilişim teknolojilerinin gelişmesi ile gerçek altın kullanımından altına dayalı kâğıt paraya ve sonrasında ise dijital paraya geçiş, mümkün olabilmiştir. İnsanlık tarihiyle paranın değişimi sürüp gitmektedir Günümüz dünyasında fiziksel paranın etkisi azalmış olup yerini dijital
paraya bırakmak üzeredir.
Sanal para; Dijital bir para olan sanal paraların fiziksel gerçekliği yoktur. Sanal para dışındaki diğer dijital paralar itibari kâğıt paraları temsil ettikleri için fiziksel geçerliliğe sahiptir. Literatürde tanımı üzerinde bir fikir birliği yoktur. 2014 yılında Avrupa Bankacılık Otoritesi'nin tanımına göre sanal para; “Bir merkez bankası veya kamu otoritesi tarafından ihraç edilmediği halde, doğal olarak veya yasal kişiler tarafından ödeme, transfer, saklama ve elektronik transfer şekli için kabul gören, karşılığının olması da şart olmayan değerin dijital temsilidir” ve Şubat 2015'te Avrupa Merkez Bankası revize ettiği bir başka tanıma göre ise sanal para, “Herhangi bir merkez bankası, kredi kuruluşu veya e-para kuruluşu
tarafından ihraç edilmediği halde, bazı durumlarda paranın yerine kullanılabilen bir değerin dijital temsilidir”. Amerikan Hazine Bakanlığı'na göre ise “Gerçek paranın tüm özelliklerini taşımadığı halde, bazı ortamlarda para gibi kullanılabilen değişim medyasıdır”
Kripto para; , işlem güvenliği için şifreleme (kriptografi) kullanan ve sadece dijital olarak var olan bir sanal unsurdur. Aslında kredi kartları ve banka kartları ile yaptığımız harcamaları kripto paralara benzetebiliriz. Çünkü bu işlemleri gerçekleştirdiğimizde sistemdeki verilerde değişiklikler olur. Kripto varlık da aynı prensiple çalışır. Kripto varlıkları özel kılan en önemli şey ise merkezi elektronik para ve merkezi bankacılık sistemlerin aksine tümüyle merkeziyetsiz olmasıdır. Yani kripto paralar herhangi bir otorite veya hükümet tarafından kontrol edilmiyor. Böylece sistem daha güvenli bir şekilde işliyor.
DİJİTAL PARA, SANAL PARA VE KRİPTO PARA ARASINDAKİ FARKLAR NELERDİR?
Dijital para, sadece dijital ortamda var olan, (kelime anlamıyla) elle tutabileceğiniz bir dengi bulunmayan para temsilidir. Bu paralar ile tıpkı cebinizde bulunan para ile yapabileceğiniz gibi karşılık olarak kabul edebilir, bir mal veya hizmet için ödeme yapabilir, transfer yapabilirsiniz. Tabi tüm bunların dijital ortamda gerçekleşmesi kaydıyla.
Kripto para ise dijital paranın çatı tanım olduğu sınıftaki türlerden biri. Blok Zincir yapılarına (ve arkasındaki kompleks bilime) dayalı olan bu para türü ile en başta eşler arası aktarma yapılabiliyorken, yaygınlaşmasının da bir sonucu olarak artık doğrudan ödeme yapabiliyorsunuz.
Her ikisi de ilk bakışta aynı şey gibi duruyor olsalar da aralarında yapısal farklılıklar mevcut.
1)Otorite: Dijital paraları kontrol edip yönetebilen ve otorite olarak tanımlanabilecek kişi veya kişiler mevcut ancak kripto paralarda, blok zincire dayalı olmaları sayesinde kişi veya küçük gruplarca değil, kendilerine has toplulukları tarafından kontrol ediliyor.
2) Anonimlik: Dijital paraları kullanabilmek için parayı kontrol eden otoriteye kendinizi tanıtmanız gerekirken kripto para sistemlerinde al-ver yapabilmek için böyle bir şeye ihtiyaç yok. Kripto paraların yaygınlaşması ve bununla beraber gelen bu paralara erişim isteği potansiyel müşterileri borsalara iterken bu artmış taleple birlikte gelen KYC (TR: “Müşterini Tanı”) gibi bu anonimlik farkını biraz da olsa ortadan kaldırıyor. Buradaki bir diğer fark ise blok zincire dayalı paralarda tüm para hareketinin herkes tarafından görülebilmesi. Dijital paralarda bu bilgiler gizli.
3) Son fark;Dijital paraların, kripto paraların aksine, işaret edebileceğiniz bir yönetici yapısı olmasından para aklama ya da dolandırıcılık gibi suçların önüne geçilebilmesi. Kripto paralarda böyle bir durum mevcut değil. Dijital paralarda kontrol mekanizması bir aktarımı iptal edebiliyorken, kripto paralarda bir adrese kullanıcısı olduğunuz blok zincir üzerinden bir transfer yapmanız halinde gönderdiğiniz kiŞİ istemediği sürece verdiğiniz miktarın size dönüşü olamaz.
Özetle, hem dijital paralar hem de kripto paralar kısmen de olsa aynı işlevi görebiliyor ancak arada önemli farklar ve bunların getirdiği sonuçlar mevcut. Özellikle kripto paraların mal/hizmet karşılığı kullanımında dikkatli olunması gerekiyor.
KRİPTO PARANIN TİCARİ HAYATTA KULLANIMININ AVANTAJLARI NELERDİR?
● Hükümetlerden bağımsız olması ve sınırlı sayıda üretilmesi nedeniyle düşük enflasyon riski,
● Transfer yapılması için bir aracı gerekmediğinden, düşük transfer giderleri,
● Kullanım kolaylığı ve yüksek işlem hızı,
olarak sıralanabilir. Kripto paralar siber saldırılara karşı güvenlik açığı, kullanıcı ve üreticinin anonim olması, yasa dışı işlemlerde bir ödeme mekanizması olarak kullanılma ihtimali gibi hususların yanında ticari hayatı büyük oranda değiştirecek bir teknoloji söz konusu olduğundan gerek devletler gerekse tüketici açısından tam anlamıyla benimsenmemekte daha çok bir yatırım aracı olarak kullanılmaktadır.
Belirtilen avantajları ve sağlam teknolojik alt yapısı nedeniyle geleceğe yönelik bir adım olarak görülmekte ve çeşitli şirketler ve devletler tarafından kabul edilmektedir.
● ABD, Kanada, İngilitere, Güney Kore gibi ülkeler Bitcoin’i mevzuatları çerçevesinde bazıları ise yasal bir dayanağı olmaksızın bir ödeme modeli olarak kabul etmiştir.
● Microsoft, ödemelerin Bitcoin ile yapılmasına izin vermektedir.
● Facebook; global kullanıma sunulmak üzere, kurucu üyesi olduğu kripto para projesi LibraCoin’i 2020 yılı içerisinde çıkarmayı planlamaktadır.
KRİPTO PARANIN RİSKLERİ NELERDİR, KRİPTO PARA GÜVENLİ Mİ?
Ödeme sistemindeki en büyük problem aynı paranın iki kez harcanma ihtimalidir. Bu durumun olmasını engellemek için genellikle bankalar gibi yapılan işlemlerin kaydını tutan merkezi bir aracı kullanılır. Fakat bu, araya sermayeyi kontrol eden bir yapı girmesi demektir. Bu da güvenilirliğin azalmasına sebep olur.
Bitcoin gibi dağınık bir ağdaki işlemlerin gerçekleşmesi için sistemin içindeki her parça onay vermelidir. Bu tarz işlemler ise blockchain ile yapılır ve herkes tarafından görülür. Yapılacak olan tüm takas ve gönderi işlemleri önce gönderen daha sonra sistem tarafından doğrulanır. İşlem onaylandıktan sonra ise geri alma imkanı yoktur. Kripto paralardaki en büyük risk hacklenme ihtimalidir. Bu nedenle kripto varlık alım satımı yapılmadan önce iyi bir araştırma yapılması şarttır.
TÜRKİYE'DE KRİPTO PARANIN MEVZUATTAKİ YERİ VE VATANDAŞIN KRİPTO PARAYA YÖNELİŞİ
Türkiye’de kripto para kullanımı veya üretimi herhangi bir mevzuat çerçevesinde düzenlenmemiştir. Belirtmek gerekir ki kripto paranın bir emtia, menkul kıymet veya para olarak tanımlanması beraberinde farklı yasal yükümlülükler getirmektedir.
Ödeme ve Menkul Kıymet Mutabakat Sistemleri, Ödeme Hizmetleri ve Elektronik Para Kuruluşları Hakkında Kanun’a göre herhangi bir resmi ya da özel kuruluş tarafından ihraç edilmeyen kripto paralar, elektronik para olarak değerlendirilmemektedir nitekim BDDK’nın konuya ilişkin açıklamaları da bu doğrultudadır.
Kripto paraların bir emtia mı yoksa para mı olduğu tartışması özellikle vergi mevzuatımız açısından önem teşkil etmektedir. Kripto paralar ile yapılacak ödeme esas itibariyle bu paranın karşılığı bir ulusal para ile yapılmaktadır. Bu nedenle genel kanı, kripto paraların aynı altın, gümüş gibi bir emtia olarak kabul edilmesi gerektiği yönündedir. Kripto paralar sahibine ortaklık veya alacak hakkı vermediğinden birer menkul kıymet olarak da değerlendirilemeyecektir.
Yukarıdaki bilgiler ışığında bir gerçek veya tüzel kişinin kripto para üretmesi, piyasaya sürmesi, bir ödeme aracı olarak kullanmasının önünde yasal bir engel bulunmamaktadır. Bununla beraber bir emtia olarak kabul ettiğimiz kripto paraların kullanımının vergi mevzuatı açısından birtakım sonuçları mevcuttur.
● Kripto paraların alınıp satılması ile bir kazanç elde ediliyor ise bu kazanç vergi mevzuatı açısından ticari kazanç olarak değerlendirilecektir ve gelir vergisine tabi olunacaktır.
● Kripto paraların alım satım işlemleri KDV Kanunu’nun 1. maddesi çerçevesinde KDV’ye tabidir.
● Sermaye şirketleri tarafından kripto para ile elde edilen kazançlar kurumlar vergisine tabi olacaktır.
Yasalar her zamanki gibi hızlı gelişen sürece aynı hızda ayak uyduramıyor. Sosyal medya diğer dijital iletişim araçları sayesinde durdurulamaz bir reklam gücü ile sosyal medyada, gazetelerde, dizilerde, girdiğiniz web sayfaları yada alışveriş siteleri de dahil olmak üzere her yerde toplumu yönlendirmek istedikleri cripto para mecrası, vaad edilen karlar ve zengin olma hikayeleri ile kolay yoldan para kazanma algısının ağır bastığı yeni nesilde çekiciliği ile ilgisini günden güne arttırdığı görülmekte.
Özellikle pandemi döneminde evde geçirilen zamanlarda olağanüstü reklam gücüyle Türk halkının da borsaya eğiliminin arttığı ve kripto paraya yönlendiği BDDK, Maliye ve Hazine Bakanlığı verileri ile net bir şekilde ortaya konulmuştur.
KRİPTO PARANIN BERABERİNDE GETİRDİĞİ SIKINTILAR NELERDİR?
Tabiî ki paranın, fırsatın ve beklentinin olduğu her yenilikte olduğu gibi burada da dolandırıcılık vakaları karşımıza çıkmaktadır. Yatırımcının konuya olan bilgisizliğini, konunun soyut yapısını ve ani iniş çıkışları fırsat gören kötü niyetli kişiler vatandaşları dolandırmak suretiyle haksız kazanç elde etmektedir. Bu konuda şahsıma başvuran çok sayıda mağdur ile yaptığım görüşmelerde kötü niyetli şirket ve şahısların hemen hemen aynı yöntemlerle kişiyi yavaş yavaş sistemin içine çektiğini; bir süre sonra ilk başta ‘deneme’ adı altında yatırdığı sermayesini kurtarmak için tüm birikimini bu sistem uğrunda kaybettiklerini görüyoruz.
Dünyada olduğu gibi ülkemizde de ilerleyen dönemlerde tıpkı diğer ekonomik araçların kullanımı gibi kripto para ve buna benzer enstrümanlar BDDK güvencesine alınacak, Türk yasalarına ve bankacılık kanunlarına tabii olacaktır.
Dünyada hala yasal bir alt yapısı olmayan kripto paranın ülkemizde de yasal zemine oturması uzmanlar ve hukukçular açısından kısa vadede zor gibi görünmektedir.
KRİPTO PARA DOLANDIRICILIĞINA KARŞI NE YAPILMALI?
Bu sorunun birkaç cevabı bulunmaktadır. Ama en önemlisi vatandaşlar bu ara dönemde bireysel aracılardan uzak durmalı, alımlarını mümkün mertebe banka ve uluslararası piyasalarda akredite edilmiş firmalar üzerinden yapmalı, kısa vadede büyük kar vadeden kişilere sermayelerinin kontrolünü vermemeleri gerekmektedir. Tabi ki böyle bir mağduriyet yaşadıklarında da uzman bir avukat aracılığı ile şikayette bulunmalarını tavsiye ediyorum.
DİĞER HİZMETLERİMİZ
